Leitís Mharfach na Státseirbhíse

Shíl mé go raibh an t-alt seo le Dan O'Brien ar an Irish Times, an Satharn seo caite, an-spéisiúil. Léiríonn sé tábhacht na státseirbhíse agus an ról ollmhór atá aici i ndrochstaid na tíre. Mana na státseirbhíse: mura ndearnadh cheana é, ná déan anois é. Fasach bun agus barr an riaracháin phoiblí. Cad ar rinneamar an uair dheireanach a thit an tír as a chéile? Faic. Mar sin ná déanaimis faic anois.

Ar thit an tír seo as a chéile mar seo cheana? Níor thit. Mar sin níl aon fhasach againn! Mar sin ní thig linn faic a dhéanamh. Mar sin ná déanaimis faic.

Ó, mo chuimhne. Rinneamar cúpla rud nuair a bhí cúrsaí go dona cheana: ghearramar anuas ar an seanphinsean agus ar liúntas na leanaí agus ar na rudaí beaga eile a chabhraigh le daoine a raibh ganntanas airgid orthu. Ó! Go maith. Déanfaimid é sin arís mar sin. Sin fasach.

Lochtaítear na polaiteoirí. Ach níl sna polaiteoirí ach an ceathrú cuid den fhadhb. Os cionn leath na faidhbe an institiúid bhuan leathphroifisiúnta neamhthofa a rialaíonn an tír de facto. Ach nach iad na polaiteoirí ata i gceannas ar an institiúid sin, nach iad atá freagrach? Sin cuid den chur i gcéill. Ní thig le duine ar bith a bheith i gceannas ar rud na dtuigeann sé. Is í an státseirbhís atá freagrach as an Aire, ní an bealach eile timpeall. Mar a mhínigh Ivan Yates, iar-Aire Talmhaíochta, ar chlár teilifís le déanaí: they told me not to write on the file itself, but to use yellow stick-its, so there was nothing permanent.... Níl a fhios agam ab in iad na focail díreach a d'úsáid sé ach tuigeann Tadhg Taidhgín. Ná déan faic. (Pictiúr d'Oifig an Aire thíos - cá bhfios.)


Mar a mhíníonn O'Brien, príomhscil an pholaiteora in Éirinn breathnú i ndiaidh na vótálaithe agus iad a choinneáil heapaí; agus dá réir sin fanacht i gcumhacht. Níl siad traenáilte le déileáil le castachtaí na ranna a bhfuil siad bainteach leo nó le dul i ngleic le lúbaireacht olúil ard-oilte na rúnaithe, agus is beag am atá acu foghlaim. An té atá go maith ag freastal ar shochraidí agus ag cuimhneamh cén áit ar imir do dheartháir ar an bpáirc scór bliain ó shin i gcluiche leathcheannais an chontae, ní gá gurb in é an duine is fearr le cur i mbun chúirteanna na tíre, nó scoileanna na tíre, nó gheilleagar na tíre.

Spéisiúil freisin go luann O'Brien múineadh / foghlaim na Gaeilge mar ghné d'obair na státseirbhíse atá calctha ag leitís mharfach an riaracháin phoiblí. Sin í an Roinn Oideachais: croílár na leitíse. An bhféadfadh sé go raibh an ceart ag Dónal Ó Corcara nuair a lochtaigh sé an státseribhís a tháinig i gcumhacht i 1922, gur dream Béarla iad, scáthánú lag iarmharach den riarachán a bhí ann aimsir Shasana. Ab é a chiallaigh saoirse dúinn mánuadú na státseirbhíse? Ach mar a deir O'Brien, tá státseirbhís Shasana tar éis athrú de réir a chéile (bhuel, ba leo í, tuige nach n-athróidís í). Ach níor athraigh an institiúid seo againne. 'Yes, Minister' na 1950í atá i réim in Éirinn i gcónaí.

Lochtaíonn O'Brien an Bunreacht as an staid neamhghníomhach seo. Tá cuid den cheart aige ach níl a fhios agam an n-aontaím go hiomlán leis. Sílim go bhféadfaí an Seanad a leasú chun teacht timpeall ar chuid de na deacrachtaí seo: saineolaithe a cheapadh don Seanad agus ansin iad a cheapadh mar Airí, mar shampla. Ach cé leasóidh an Seanad nó an Bunreacht? Muidne? Sin an ceathrú cuid dheireanach den fhadhb - na daoine a ghlacann leis an status quo nó nach bhfuil aon chumhacht acu é a athrú - muidne. Sin é a fáth a bhfuil díomá orainn faoin gComhaontas Glas. Shíleamar go gcuirfidís athruithe radacacha i bhfeidhm seachas géilleadh do fa niente na státseirbhíse. Teastaíonn Roinn Oideachais dár gcuid féin uainn.